ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ : Τα γεγονότα που το δημιούργησαν

Πηγή : ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 16-3-08

Εννέα απαντήσεις για το «Μακεδονικό» ζήτημα

Μια σύντομη αναδρομή στη μακραίωνη ιστορία της Μακεδονίας επιχειρεί σήμερα η «Κ» με τη συνδρομή του ιστορικού - τέως εμπειρογνώμονα πρεσβευτή για βαλκανικά θέματα ΥΠΕΞ, κ. Ευάγγελου Κωφού.

Μέσα από αυτήν αποτυπώνεται η ανάδυση του «Μακεδονικού» ζητήματος και η πορεία μέχρι τις σημερινές διεκδικήσεις της ΠΓΔΜ.

1. Ποια είναι η Μακεδονία;

Διαχρονικά αλλάζει πολλές μορφές. Ως «ιστορική» Μακεδονία θεωρείται το κράτος του Φιλίππου Β΄, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου (4ος αιώνας π.Χ.). Το 90% της «ιστορικής» Μακεδονίας βρίσκεται στο σημερινό χώρο της ελληνικής Μακεδονίας και το 10% στο χώρο της νοτιοδυτικής FYROM, στην περιοχή Μοναστηρίου, Μπίτολας και προς τις λίμνες Αχρίδος.

- Στους ελληνιστικούς χρόνους μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου και στην περίοδο ρωμαιοκρατίας - Βυζαντίου και περίπου για 10 αιώνες ο όρος Μακεδονία ορίζει ποικίλες περιοχές, από τον Εύξεινο Πόντο μέχρι και την Κρήτη. Πρόκειται για διοικητικές διαιρέσεις.

-Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας απαλείφεται τελείως ο όρος Μακεδονία, δεν υπάρχει ούτε ως διοικητική ταυτότητα.

- Κατά τον 19ο αιώνα: εμφανίζεται το «Μακεδονικό» ζήτημα με την ίδρυση της βουλγαρικής Εξαρχίας το 1870 και τις συγκρούσεις Ελλήνων, Βούλγαρων, Σέρβων. Αυτή την περίοδο, δύο βιλαέτια, της Θεσσαλονίκης και του Μοναστηρίου και το σατζάκι Κοσόβου, προσδιορίζονται ως μακεδονικά. Στην ουσία διαμορφώνουν την έννοια και τις διαστάσεις της γεωγραφικής Μακεδονίας κατά τους νεότερους χρόνους. Πρόκειται για τις περιοχές που ορίζονται στα ανατολικά από τον ποταμό Νέστο, δυτικά από τα σύνορα της Αλβανίας, στο νότο από το Αιγαίο και στον βορρά από τα σύνορα της Σερβίας με το Κόσοβο.

- Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων και του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου: περιέρχονται τμήματα της γεωγραφικής Μακεδονίας στις τρεις χώρες (Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία), με τη συνθήκη Βουκουρεστίου 1913 και μετά με τη συνθήκη Νεϊγί. Από τη γεωγραφική Μακεδονία, περίπου το 38,5% περιέρχεται στη Σερβία - Γιουγκοσλαβία, το 51,5% στην Ελλάδα, το 9% στη Βουλγαρία και στην Αλβανία περίπου 1%.

2. Ο Φίλιππος Β΄ ήταν Ελληνας;

Αναμφίβολα ήταν. Ελληνικά μιλούσαν οι αρχαίοι Μακεδόνες. Με βάση πολύμοχθες έρευνες και γλωσσικά και πολιτιστικά, οι αρχαίοι Μακεδόνες είναι ελληνικά φύλα. Ολες οι επιγραφές που έχουν βρεθεί στο χώρο της Μακεδονίας και χρονολογούνται πριν από την έλευση των Ρωμαίων, είναι ελληνικές, τα ονόματα ανθρώπων και θεών κοινά. Τα ονόματα Φίλιππος και Αλέξανδρος είναι ονόματα σύνθετων ελληνικών λέξεων. Είναι ξεκάθαρο το θέμα, δεν έχει νόημα, παρά μόνο για τη γνωστή προπαγάνδα από πλευράς Σκοπίων.

3. Πότε φθάνουν στην περιοχή οι Σλάβοι;

Κατεβαίνουν 6ο - 7ο αιώνα μ.Χ. Καλύπτουν όλα τα νότια Βαλκάνια. Διαμορφώνουν ισχυρή πληθυσμιακή βάση στην περιοχή που συζητάμε, όπου οι πληθυσμοί είχαν αραιώσει εξαιτίας πολέμων και εισβολών. Παρά τις προσπάθειες που έκαναν, όμως, δεν μπόρεσαν να καταλάβουν τη Θεσσαλονίκη, τη συμπρωτεύουσα, ας πούμε, του Βυζαντίου.

4. Πότε διαμορφώνεται και πώς προσδιορίζεται η έννοια των Σλαβομακεδόνων;

Είμαστε στα τελευταία χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας στην περιοχή, τέλος 19ου αιώνα. Εχει αρχίσει το «μακεδονικό» ζήτημα, η σύγκρουση των τριών χωρών. Οι αντίστοιχες μεγάλες ιδέες συγκρούονται. Η σύγκρουση είναι οξύτατη στην περιοχή της Μακεδονίας. Από το 1870, με την ίδρυση της βουλγαρικής Εξαρχίας, όταν ξεκινά ο εκκλησιαστικός αγώνας για το πού θα ενταχθούν οι χριστιανοί κάτοικοι της οθωμανικής αυτοκρατορίας, οι οποίοι βρίσκονται στην περιοχή αυτή που λέγεται Μακεδονία και Θράκη, αρχίζουν και λειτουργούν διάφορες εσωτερικές δυνάμεις. Ο κόσμος όμως στην περιοχή, τα έχει χαμένα. Οι λαοί που έχουν σαφώς προσδιορισμένη ταυτότητα, οι ελληνόφωνοι, οι αλβανόφωνοι, οι βουλγαρόφωνοι με συνείδηση βουλγαρική, δεν έχουν δυσκολία να διαμορφώσουν και να εκφράσουν εθνική συνείδηση. Υπάρχουν όμως μάζες, σλαβόφωνοι, βλαχόφωνοι και χριστιανοί αλβανόφωνοι, εύκολοι στην άγρα από τις αντίπαλες εθνικές ιδεολογίες. Σε αυτή την περίοδο ενόπλων συγκρούσεων που διαρκούν μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους, υπάρχουν διάφορα ρεύματα.

Στο σλαβόφωνο πληθυσμό υπάρχει μια τριχοτόμηση. Στο νοτιότερο τμήμα είναι ισχυρή η επιρροή ελληνικών σωμάτων και παρουσίας, τα σλαβόφωνα στοιχεία πρόσκεινται στην ελληνική ιδέα, κυρίως μέσω της Εκκλησίας. Βορειότερα, σε αυτούς που η ελληνική πλευρά αποκαλεί συλλήβδην Βούλγαρους, υπάρχουν δύο τάσεις. Οι αυτονομιστές, που θέλουν ανεξάρτητο κράτος και οι βουλγαρόφιλοι. Από εκεί ξεκινά ένα ρεύμα σχετικά ασθενές ως προς την ιδεολογική τοποθέτηση, αλλά το ωθεί εκεί η πολιτική επιλογή για ανεξαρτητοποίηση. Από εκεί θα ξεπηδήσουν στη διάρκεια του Μεσοπολέμου πλέον οι Σλαβομακεδόνες.

5. Πώς οι κάτοικοι αποκαλούν τις περιοχές της Μακεδονίας, που περιήλθαν στις τρεις χώρες μετά τον καθορισμό των συνόρων με το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων;

Οι Βούλγαροι και οι Σλάβοι της Γιουγκοσλαβίας αποκαλούσαν, αλλά αποκαλούν ακόμα και σήμερα, τις αντίστοιχες περιοχές ως Αιγαιατική Μακεδονία, Μακεδονία του Βαρδάρη και Μακεδονία του Πιρίν. Οι Ελληνες αποκαλούσαμε πάντοτε τις περιοχές αυτές Ελληνική Μακεδονία, Γιουγκοσλαβική Μακεδονία και Βουλγαρική Μακεδονία.

- Στον 20ό αιώνα, η Ελλάδα πρώτη και μόνη από τις τρεις χώρες που διαδέχθηκαν την Τουρκία στον μακεδονικό χώρο, το 1913 επαναφέρει για το χώρο της ελληνικής Μακεδονίας την ονομασία Γενική Διοίκηση Μακεδονίας. Ούτε η Σερβία-Γιουγκοσλαβία ούτε η Βουλγαρία χρησιμοποίησαν το μακεδονικό όνομα για να προσδιορίσουν τις περιοχές που είχαν προσαρτήσει.

- Η Γιουγκοσλαβία μόλις το 1945 δημιουργεί την ομόσπονδη δημοκρατία της Μακεδονίας στο νότο. Προπολεμικά, το γιουγκοσλαβικό καθεστώς ονόμαζε τις επαρχίες με βάση τα ποτάμια: η περιοχή της Σερβίας Μόραφσκα, της Κροατίας Ντούναφσκα και η περιοχή στο νότο Βάρνταρσκα. Το 1991, με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, εμφανίζεται το πρώτο ανεξάρτητο μακεδονικό κράτος, κατά τον αυτοπροσδιορισμό του, με την ονομασία Ρεπούμπλικα Μακεντόνιγια, στα όρια της περιοχής του Βαρδάρη.

6. Πότε καθιερώνεται ζήτημα μακεδονισμού;

Στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, οι Βούλγαροι καλλιεργούν την ιδέα της μεγάλης Βουλγαρίας, αλλά χρησιμοποιούν και το παιχνίδι αυτονομίας της γεωγραφικής περιοχής της Μακεδονίας. Εκείνη την εποχή η ιδέα του μακεδονικού έθνους δεν είχε ακόμα διαμορφωθεί. Τότε εμφανίζεται ένας νέος παράγοντας, το κομμουνιστικό κίνημα. Η Κομιντέρν στο ευρύτερο πρόγραμμα εξάπλωσης σοβιετικής επιρροής λανσάρει το πρόγραμμα δημιουργίας βαλκανικής κομμουνιστικής ομοσπονδίας. Στόχος, η δημιουργία μικρών κρατών που θα ήταν ομόσπονδα τμήματα στη βαλκανική ομοσπονδία. Δύο από τα κράτη θα έπρεπε να προέλθουν από συνένωση. Η ενιαία Μακεδονία, που θα περιελάμβανε και τα τρία τμήματα της γεωγραφικής Μακεδονίας, και η ενιαία Θράκη. Το αποδέχεται αυτό το πρόγραμμα το βουλγαρικό Κ.Κ. και επιβάλλεται από τη Μόσχα στα Κ.Κ. Ελλάδας και Γιουγκοσλαβίας. Αρχισε πλέον η καλλιέργεια της έννοιας του μακεδονισμού. Το ελληνικό Κ.Κ., συνειδητοποιώντας τις δυσκολίες του θέματος, υιοθετεί τον όρο Σλαβομακεδόνες.

- Το 1941, 6 Ιανουαρίου, σημειώνεται η εισβολή των Γερμανών σε Γιουγκοσλαβία και Ελλάδα. Ενα τμήμα της ελληνικής Μακεδονίας και το σύνολο της νότιας Γιουγκοσλαβίας δίνονται στη Βουλγαρία. Οι Βούλγαροι λειτουργούν ως κατακτητές. Αυτό εκμεταλλεύεται η γιουγκοσλαβική πλευρά. Οργανώνονται οι παρτιζάνοι ως Μακεντόντσκι (Μακεδόνες), προσδιορισμός τότε γεωγραφικός. Η μεταμόρφωση του όρου από γεωγραφικό σε εθνικό ήταν κατάλληλη περίοδος για να γίνει.

Από τη στιγμή που επί Τίτο το όνομα χρησιμοποιείται για κρατική οντότητα με κρατικό μηχανισμό, μακεδονική γλώσσα, μακεδονική εκκλησία, έχουμε όλα τα συστατικά της εθνικής συνείδησης.

7. Ποια είναι η πιο συγγενής γλώσσα στην επίσημη γλώσσα της FYROM;

Η γλώσσα που ομιλείται στην περιοχή είναι διάλεκτος της βουλγαρικής. Εχει απόσταση από την επίσημη βουλγαρική, διότι από το βουλγαρικό κράτος επελέγησαν ως πυρήνας της επίσημης εθνικής γλώσσας ιδιώματα της βορειοανατολικής Βουλγαρίας. Οι γλωσσολόγοι που ανέλαβαν να διαμορφώσουν τη μακεδονική γλώσσα, πήραν ως βάση το ιδίωμα της περιοχής Περλεπέ, που εμπλουτίστηκε με λεξιλόγιο της σερβικής γλώσσας, ενώ έγιναν αλλαγές και σε κάποια γράμματα.

8. Η Ελλάδα αναγνώριζε την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Μακεδονίας με αυτό το όνομα;

Δεν υπήρχε ανάγκη να την αναγνωρίσει, διότι δεν ήταν κράτος, η Αθήνα επικοινωνούσε με εκπρόσωπο της Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας. Βέβαια, η Σοσιαλιστική Δημοκρατίας Μακεδονίας εφάπτετο ελληνικής επικράτειας και ανέκυπταν προβλήματα, που έπρεπε να λύνονται. Υπήρχαν διάφοροι μηχανισμοί για να αποφεύγει το ελληνικό κράτος να χρησιμοποιήσει τη λέξη Μακεδονία ή Μακεδονικός, βρίσκονταν διάφορα τερτίπια. Π.χ. στην υπογραφή συνθήκης μεθοριακής επικοινωνίας το 1959. Επρεπε να υπογραφούν τα δελτία εισόδου - εξόδου παραμεθόριων πληθυσμών. Επρεπε να είναι στη λεγόμενη μακεδονική γλώσσα. Η ελληνική πλευρά αντιδρούσε. Βρέθηκε η λύση στο πρωτόκολλο να αναφέρεται ότι τα δελτία θα γράφονται στις επίσημες γλώσσες των δύο κρατών, χωρίς αυτές να ονομάζονται. Παράλληλα, όταν σε επίσημα έγγραφα γινόταν αναφορά στην περιοχή, χρησιμοποιούσαμε το αρκτικόλεξο ΣΔΜ και όχι ολόκληρη την αναφορά Σοσιαλιστική Δημοκρατία Μακεδονίας.

9. Τελικά, υπήρχαν προβλήματα με την Ομόσπονδη Δημοκρατία της Μακεδονίας και από πού εκπορεύονταν; Πώς συμπεριφερόταν η ηγεσία της;

Ολα τα ζητήματα που είχαμε με τη Γιουγκοσλαβία προέρχονται από εκεί. Και από αυτή την κρατική οντότητα και από τους λεγόμενους «αιγαιάτες», τους πολιτικούς πρόσφυγες που κατέφυγαν εκεί μετά τον Εμφύλιο. Τη δεκαετία του '50 υπολογίζονταν σε 30.000. Στη δεκαετία του '90, δημοσιεύματα των Σκοπίων τους υπολόγιζαν σε 80 - 100.000. Δημιουργήθηκε ισχυρό λόμπι αιγαιατών.

Υπήρχαν πολλά προβλήματα, άδειες διελεύσεως, απαιτήσεις οικονομικές, αιτήματα για επισκέψεις. Το αιγαιατικό λόμπι υπέβαλε αιτήματα στην τοπική κυβέρνηση Σκοπίων, αυτή μετέφερε τα αιτήματα στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση, η οποία ήταν υποχρεωμένη να τα υποστηρίξει. Πολλοί από τους πολιτικούς πρόσφυγες στα Σκόπια έφυγαν ως μετανάστες στην Αυστραλία, στον Καναδά, όπου ανέπτυξαν έντονη εθνικιστική δράση, που εμφανίζεται με τη μορφή των αντίστοιχων λόμπι έως σήμερα.